Bilim we din: ýaşaýşyň manysyny tapmak üçin ikisi hem zerur (Tankydy makala)

Bilim we din köpler tarapyndan bir-birine ters hasaplansa-da, aslynda olaryň ikisi-de durmuşyň manysyna we barlygymyzyň sebäbine düşünmekde möhüm orun eýeleýär. Biziň köpümiz bilim we dini özara aýratyndyr öýdýäris. Emma çuňňur barlag olaryň ikisiniň-de adamyň barlygynyň dürli taraplaryna ünsi çekýändigini görkezýär.

Bilim bize älem - jahana düşünmäge kömek edýär. Ol obýektiw hakykaty derňäp, bu prosesde tebigatyň kanunlary bilen tanyşýar. Emma biz adamlar diňe bir fiziki barlyk däl. Biz emosional, ruhy, sosial we psihologiki barlyklardyrys. Özümiziň bu taraplarymyza düşünmeklik bilimiň çäginden daşardaky temadyr.

Din bolsa ynsanyň barlygynyň has abstrakt taraplaryna garaýar. Ol, ruhy we ahlak taýdan gerekli soraglara jogap berýär. Din bize kimdigimiz, näme üçin bu ýerde bolýandygymyz, durmuşyň maksatlary barada many gurmaga kömek edýär.

Bilim bilen diniň arasyndaky gatnaşyklaryň bu köpugurlylygyny nazara alanymyzda, iki ugry hem aýratynlykda seljermelidigine göz ýetirýäris. Ýyldyrym çakmagy ýaly hadysalar ylmyň we bilimiň kömegi bilen düşündirilip bilinse-de, bu wakalaryň näme üçin ýüze çykýandygy ýa-da olaryň biziň üçin nämäni aňladýandygy baradaky meseleler diniň çägine düşüp biler.

Awtor bilimiň çäksizdigini we dünýämizdäki ähli zady düşündirip bilýändigini aýtsa-da, bu garaýyş biraz aldawçy bolup biler. Birinjiden, bilimiň ähli zady düşündirip bilmesi doly dogry däldir. Bilim biziň elimizde bar bolan iň gowy gurallaryň biri bolup, bize älem barada ägirt uly maglumat berýär, emma bilimiň hem öz çäkleri bar.

Bilim diňe biziň tejribelerimiz bilen belli bir düşünjäni döredýär. Şol tejribeler belli bir düşünjäni berýär. Emma bu tejribeler doly we dogry gabat gelmezligi mümkin. Şeýle-de bilim köplenç tejribä esaslanyp jogap berýär, emma onuň näme üçindir soraglara jogap bermek ukyby çäklidir.

Galyberse-de, awtoryň bilimiň bizi gorkylarymyzdan gorap bilýändigi baradaky pikiri hem biraz ýalňyşdyr. Bilim bizi zerur zatlar bilen üpjün edip, belli bir ýagdaýlarda gorkymyzy ýeňledip bilýär. Emma durmuşyň manysyna düşünmek ýa-da has uly ahlak we etiki meselelerini çözmek meselesinde ylym çäklidir. Şeýle kynçylyklar köplenç hökmany suratda dini ýa-da filosofiki garaýyşda bolmagy talap edýär.

Awtoruň ýyldyrym çakmak ýaly tebigy hadysalar diňe ylmy düşündiriş talap edýär diýen pikiri ylym bilen diniň biri-birine garşydyr diýen çaklamalara esaslanýar. Emma şeýle wakalaryň ylmy hem-de dini manylary bardyr. Ylym we bilim ýyldyrym çakmagynyň nädip we näme üçin bolýandygyny düşündirip bilýär, emma dini ynançlar ýyldyrym çakmagyň has uly manysy ýa-da maksady bardygyny aýdyp bilýär. 

Şonuň üçin awtoryň ylma bolan garaýşy bu meselede has obýektiw garaýyşyň gereklidigini görkezýär. Biziň adamzat barlygyna we dünýämize akyl ýetirmekde ylym we bilim möhüm orun tutýar. Emma din, filosofiýa ýaly beýleki ugurlar bilen utgaşyklykda ulanylanda, bu biziň durmuşymyzyň manysyna, älem-jahana çuňňur düşünmäge mümkinçilik berýär.

Awtor diniň gelip çykyşyny düşündirmek üçin ýyldyrym çakmagy ýaly tebigy hadysalary mysal hökmünde ulanýar, bu wakalary Hudaýyň gazabynyň bir görnüşiniň alamaty hökmünde düşündirýän primitiw jemgyýetleri göz öňünde tutýar. Bu garaýyş diniň emele gelmegini sadalaşdyrýar we köplenç ýalňyşdyryjydyr.

Diniň nädip emele gelendigini anyk kesgitlemek çylşyrymly mesele bolsa-da, alymlaryň we taryhçylaryň köpüsi diniň diňe tebigy hadysalary düşündirmek üçin ýüze çykmandygy bilen ylalaşýarlar. Diniň gelip çykyşy jemgyýetçilik tertibini saklamak, ahlak düzgünleri ýola goýmak, jemgyýetleri birikdirmek, durmuşyň manysyna düşünmek ýaly dürli funksiýalaryň netijesidir. 

Iň wajyby bolsa, Hudaýyň tebigat hadysalaryny "primitiw" ýa-da "aşaky" pikirleniş ýoly hökmünde düşündiriş inisiatiwasyny häsiýetlendirmek medeniýetiň ösüşiniň linear ýolunyň bardygyny we ylmy rasionallygyň hemişe has "galkyndyrylandygyny" çaklamaga esaslanýar. Emma bu dürli medeniýetleriň we pikirleniş usullarynyň gymmatyna kembaha garaýar hem-de medeniýetleriň arasyndaky düşünjelere uly päsgel berýär.

Awtoryň garaýyşlary diniň we ylmyň biri-birine gapma-garşy gelýändigi we biri beýlekisinden çetde durýar diýen pikiri döredýär. Emma bu iki uguryň hem birek-birege sazlaşyp, birek-biregi dolduryp biljek giň nukdaýnazaryny äsgermezçilik edýär. Ylym hem-de din ynsanyň ýaşaýşynyň dürli taraplaryna, älem-jahana düşünmäge kömek edýän gurallardyr.

Çeşmeler:

Gould, S. J. (1997). "Nonoverlapping Magisteria." Natural History 106 (March): 16-22.

Polkinghorne, J. (1998). "Science and Theology." SPCK.

Barbour, I. (2000). "When Science Meets Religion." HarperOne.

Clayton, P. (2003). "Explanation from Physics to Theology: An Essay in Rationality and Religion." In John Polkinghorne & Michael Welker (eds.), Faith in the Living God: A Dialogue. Fortress Press. pp. 3-17.

Armstrong, K. (2009). "The Case for God." Knopf.