Bulimiýa we anoreksiýa näme? Iýmit bilen gatnaşygymyzyň esasy psihologiki faktorlar.

Bulimiýa, anoreksiýa we agyz beklemek ýaly iýmit bozulmalary, adamlaryň iýmit, beden keşbi we umumy abadançylygy bilen gatnaşyklaryna ep-esli täsir edýän agyr akyl saglygy ýagdaýlarydyr.

Beýniniň iň möhüm ugry bolan gipotalamus, işdäňi, metabolizmi we energiýa deňagramlylygyny kadalaşdyrmakda möhüm rol oýnaýar. Nazaryýet, gipotalamusyň termostat hökmünde hereket edýändigini, açlygy we doýma signallaryny kadalaşdyrmak arkaly durnukly agramy saklamaga synanyşýandygyny aýdýar. Adamyň agramy belli bir bahadan sowlanda, gipotalamus deňagramlylygy dikeltmek üçin fiziologiki reaksiýalary döredýär.

Aç däl wagtymyz näme üçin iýýäris?

Isleg, aç däl wagtyňyz, köplenç emosional we psihologiki faktorlar sebäpli bolýar. Duýgy iýmitlenmesi — adamlaryň stress, alada, gynanç ýa-da beýleki çylşyrymly duýgulary ýeňip geçmek üçin ulanyp boljak garşy göreş mehanizmidir. Bu özüňi alyp barşyň, wagtlaýyn rahatlyk we ünsüňi sowmak duýgusyny berýär, iýmitiň emosional abadançylyk bilen baglanyşýan siklini döredýär. Mundan başga-da, mahabat we jemgyýetçilik kadalary ýaly sosial basyş we daşarky meseleler, adamlar hakyky açlyk duýgusy bolmazdan iýmit iýenlerinde oýlanyşyksyz iýmitlenmäge sebäp bolup biler.

Soňky synaglar (EG, Rozin, Dow, Moscowiç we Rajaram (1998) amneziýa bilen we amneziýa ýok adamlaryň arasyndaky açlyk duýgusynyň tapawudyny düşündirmäge, ýadyň açlyga täsir edýändigini ýa-da ýokdugyny anyklamaga synanyşdy.

Amnesik hassalar her gezek iýmit aldy, sebäbi ýakynda iýmit alandyklaryny ýadyna salmadylar. Sagdyn hassalar birinji iýmekden soň ýüz öwürdiler, sebäbi haçan soňky gezek iýenlerinde ýatda saklandy.

Bulimiýa:

Nerw bulimiýasy, nahardan soň gusmak, aşa köp maşk etmek ýa-da agyz beklemek ýaly öwezini dolmak häsiýetleri bilen bilelikde artykmaç sikller bilen häsiýetlendirilýär. Bu näsazlyk ilatyň takmynan 1-2% -ine täsir edýär we aýallaryň arasynda has köp ýaýrandyr.

Nerw anoreksiýasy:

Iýmitiň aşa çäklendirilmegi bilen häsiýetlendirilýän nerw anoreksiýasy, aýallaryň takmynan 0,9% -de we erkeklerde 0,3% -de ýüze çykýar. Köplenç ýetginjeklikde başlaýar, ýöne islendik ýaşdaky adamlara täsir edip biler.

Аgyz beklemek:

Oraza, dini, medeni ýa-da şahsy sebäplere görä gipotalamusa we açlygyň we doýmagyň kadalaşmagyna täsir edip biler. Uzak wagtlap agyz beklemek, belli bir bahanyň üýtgemegine sebäp bolup biler, sebäbi beden uzak iýmit ýetmezçiligini duýýar we şoňa görä energiýa balansyny sazlaýar. Bu, iýmit bozulmalaryna sebäp bolup biljek işdäň kadalaşdyrylmagyna täsir edýän fiziologiki üýtgemelere sebäp bolup biler.

• Mediýa täsiri:

Köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde ideallaşdyrylan beden şekilleriniň şekili gözellik we beden standartlary baradaky pikirleriň ýoýulmagyna goşant goşup biler. Bu bolsa öz gezeginde adamlary bu real däl ideallara laýyk gelmek üçin aşa iýmitleniş endiklerine eýe edip biler.

• Deň-duşlarynyň we maşgalasynyň täsiri:

Iýmit endikleriniň kemala gelmeginde dostlar we maşgala ýaly sosial gurşaw möhüm rol oýnaýar. Deňdeşleriň basyşy we maşgala garaşmalary iýmit bozulmalaryna goşant goşup biler, sebäbi adamlar tanalmak ýa-da makullamak isleýärler.

• Medeni we jemgyýetçilik kadalary:

Bedeniň keşbine we iýmitine medeni garaýyş iýmitleniş häsiýetine ep-esli derejede täsir edip biler. Inçeligi nygtaýan ýa-da käbir iýmitleri sosial ýagdaýy bilen baglanyşdyrýan sosial kadalar iýmit bozulmalarynyň ösmegine goşant goşup biler.

Iýmit bozulmalary köplenç aýallar bilen baglanyşykly bolsa-da, erkekleriň hem bu şertlerden ejir çekýändigini ykrar etmek möhümdir. NEDA statistikasy erkekleriň 25% -iniň bulimiýa we anoreksiýa ýaly näsazlyklaryň ösmegine goşant goşýan ajaýyp bedeniniň bardygyny habar berýär.

Iýmit bozulmalary — genetiki, psihologiki we daşky gurşaw faktorlarynyň utgaşmasyndan gözbaş alýan çylşyrymly şertlerdir. Iýmit we beden keşbine sagdyn garaýyşlary ösdürýän medeniýeti ösdürip, adamlaryň fiziki we ahlak taýdan iýip biljekdigini duýýan jemgyýet döretmäge synanyşyp bileris.

1. Rozin, P., Dow, S., Moscovitch, M., & Rajaram, S. (1998). What Causes Humans to Begin and End a Meal? A Role for Memory for What Has Been Eaten, as Evidenced by a Study of Multiple Meal Eating in Amnesic Patients. Psychological Science, 9(5), 392–396. 

2.  https://www.nationaleatingdisorders.org/grace-holland-cozine-resource-center-myself/