Araplar: Medeniýet, taryh we özara gatnaşyklar

Araplar: Medeniýet, taryh we özara gatnaşyklar

Araplar Ýakyn Gündogarda, Demirgazyk Afrikada we beýleki käbir sebitlerde ýaşaýan etniki we medeni bir millet hökmünde tanalýar. Bu iri we dürli-dürli toplumyň taryhy müňýyllyklaryň jähetinden gaýdýar hem-de onuň medeni mirasynyň we özara täsiriniň üsti bilen dünýä taryhynda möhüm orun eýeleýär. Biz bu makalamyzda araplar barada has giňişişlikde maglumat alyp, olaryň medeniýetine, taryhyna, özara gatnaşyklaryna üns bereris.

Arap medeniýetiniň ýakyn Gündogaryň baý we dürliligi görkezýän çuňňur kök uran medeniýeti bar. Arap dünýäsinde gepleşilýän arap dili bu medeniýetiň möhüm bölegi bolup, arap edebiýaty, şygryýet, aýdym-saz, tans ýaly ugurlarda uly täsir galdyrýar. Şol bir wagtyň özünde arap naharlary  humus, falafel, kebap we süýji-köke ýaly tagamly arap tagamlary olaryň aşhan medeniýetine mysal bolup durýar.

Araplar taryhynyň bütin dowamynda möhüm medeniýetileriň dörän we kemala gelip başlan sebitinde ýaşapdyrlar. Gadym döwürlerde mesopotamiýa, finikiýa, Müsür we Wawilon ýaly uly medeni gatlaklar arap topraklarynda ýerleşipdir. Araplar yslam dininiň peýda bolmagy bilen möhüm öwrülişik nokadyny başdan geçiripdirler. Araplar Yslam pygambery Muhammet alaýhyssalamyň ýolbaşçylygyndaky 7-nji asyrda giň geografiỳanyň üstünden ýaýylyp, yslam dininiň ýaýramagyna ýardam edipdirler. Yslamyň mukaddes kitaby bolan Kuranyň arap dilinde bolmagy araplaryň dini we medeni ähmiýetini has-da güýçlendirdi.

Arap dünýäsi taryhyň dowamynda dürli medeniýetleriň we söwda-aragatnaşyklaryň sebiti bolupdyr. Ýüpe ýolunyň möhüm geçelgesi bolan arap ýerleri dürli medeni sosial ýerleriň arasynda köpri bolup hyzmat edipdir. Özara gatnaşyklardan söwdadan başga-da ylym, filosofiýa we sungat ýaly ugurlarda uly işler alnyp baryldy. Aýratyn-da, Andalusiýa (Ispaniýa) we Kair (Müsür) ýaly merkezler arap dünýäsiniň medeniýet we intellektual baýlygyny görkezýän möhüm şäherlerdir.

Arap dünýäsinde häzirki döwürde hem düýpli özgerişler bolup geçýär. XX asyryň başynda Osman imperiýasynyň ýykylmagy bilen arap döwletleri özbaşdaklyk ugrunda göreşi bolup geçdi. Arap ýurtlarynyň köpüsi garaşsyzlygyny gazandy. Emma bu sebit syýasy durnuksyzlyk, raýatlyk uruşlary, daşary ýurtlaryň töwekgelçilikleri bilen hem göreşdi. Emma arap dünýäsiniň energiýa serişdeleri, taryhy we medeni baýlyklary bilen global derejede möhüm orny bardyr. Şol sebäpli araplar Ýakyn Gündogaryň, Demirgazyk Afrikanyň we beýleki sebitleriň medeniýet, taryhy we sosial dürlüligini aňladýan toplumdyr. Baý medeni mirasa eýe bolan araplar öz taryhynyň dowamynda medeni-köpçülikleriň dörän we ösen sebitinde ýaşapdyrlar. Arap dünýäsi ysngynly medeniýetleriň özara täsirleriniň sebiti bolup, dünýä taryhynda möhüm orun eýeleýär. Häzirki wagtda arap dünýäsiniň syýasy, ykdysady we sosial özgerişler sebiti hökmünde ýüze çykýar we onuň global derejede täsiri dowam edýär.

©Baýramgylyç SAPARGYLYJOW