Kosmiki tans: Günüň we Aýyň asmandaky tansy - Analema

Kosmiki tans: Günüň we Aýyň asmandaky tansy - Analema

Kompasy we kartasy bilen syýahata çykan syýahatçyny göz öňüne getiriň.  Emma bu syýаhat üçin kompas ýa-da GPS ýeterlik däl; Günüň we Aýyň tapawutly tansy ýol görkezýär.  Ine, bu asman tansynyň ady: Analema.  Günüň we aýyň bu haýran galdyryjy hereketleri, ýerleşýän ýerimizi kesgitlemekde, wagta düşünmekde we hatda gadymy döwürlerden bäri medeni hekaýalary döretmekde möhüm rol oýnaýar.

Bu makalada, ylmy hasaplamalary we synlary birleşdirip, Günüň we Aýyň bu ajaýyp hadysasynyň syrlaryny açarys.  Ilki bilen, Günüň asmanda hereketiniň näme üçin “8”-lik şekilini döredýändigini we Aýyň näme üçin has çylşyrymly ýol çekýändigini öwreneris.

Syýahatymyza taýynmy?  Şeýlelik bilen, kompasyňyzy goýuň we asmana göz aýlaň. Ine, ýyldyzlaryň, planetalaryň kosmiki tansynyň açarlary!

Gün Analemasy: Asmandaky täsin '8'-lik

Olarda (asmanlarda) Aýy nur, Güni bolsa (ýagtylyk) saçýan çyra edip goýdyk. (Kurany Kerim, Nuh süresi 16-njy aýat)

Hazyna gözlemäge çykan ýaly pikir ediň! Kartaňyz Günüň asmanda çyzan täsin '8'-ligi. Bu '8'-lik hakykatdanam karta, wagt maşyny, kompas we hat-da mugallym. Ýöne bu '8'-lik şekil nähili emele gelýär?

Jogap, Ýerimiziň 23⁰ egilen oky we elliptik orbitasy bilen baglanyşykly.  Bu iki aýratynlyk, ýylyň dowamynda günüň asmanda dürli nokatda peýda bolmagyna sebäp bolýar. Bir ýylyň dowamynda her gün, şol bir wagtyň özünde güni synlasaňyz we surata alyp, suratlary birleşdirseňiz, günüň emele getiren bu täsin '8'-ligini görüp bilersiňiz.

Onda bu üýtgeşik “8”-lik nagşyň aňyrsyndaky ylym nämä gerekli?  Taryhy taýdan deňizçiler bu bilimleri ummanlardan ýüzüp barýarka ulandylar.  Daýhanlar hasyl wagtyny kesgitlemek üçin, bu asman alamatlaryndan peýdalandylar.

Bu ajaýyp, şeýlemi?  Günüň bu ýönekeý, ýöne täsirli aýlawy hakykatda durmuşymyzyň ähli ugurlarynda öz ornuny tapýar.

Täsin '8' -ligiň kömegi bilen, taryhyň tozanly sahypalaryna bir ädim ýakynlaşdyk.  Indi bolsa aýyň has çylşyrymly we ajaýyp analemasyny öwrenmegiň wagty geldi.

Aýyň Analemasy: syrly we jadylaýjy tans

Aý üçin hem birnäçe menzilleri kesgitläp goýduk. Ahyrynda Aý hem egrelen hurma şahasy dek gaýdyp geler. (Kurany Kerim, Ýäsin süresi 39-njy aýat)

Jadygöýdigiňizi göz öňüne getiriň we gözüňüzüň öňünde aý özbaşyna tans edýär. Bu tans has çylşyrymly, has syrly. Günüň Analemasy '8'-lik şekilini çekýän bolsa, aýyň analemmasy hudožnigiň çotgasy ýaly has çylşyrymly we üýtgeýän çyzyklary döredýär.

Näme üçin beýle bolýar?  Aýyň orbitasy Ýeriň daşyndan aýlanýarka dürli faktorlar täsir edýär: Güniň we Ýeriň grawitasiýasy, we hat-da Ýeriň aýlanmagy.  Bu täsirler, aýyň asmanda ýerleşişiniň üýtgemegine sebäp bolup, çylşyrymly Analema döredýär.

Gadymy döwürlerden bäri bu syrly aý tansy, senenamalaryň, wagtyň we hatda mifologiýanyň döredilmeginde möhüm rol oýnapdyr.  Aýyň çärýekleri daýhanlar üçin ekiş wagtyny we şamanlar üçin däp-dessurlaryň wagtyny kesgitläpdir.

Ýöne ýadyňyzdan çykarmaň, aýyň bu syrly hereketi diňe synlar bilen çäklenmeýär. 

Taýýarmysyzyňyz, indiki tapggyrda bu asman hadysalarynyň matematiki we tehniki jikme-jikliklerine serederis. Kemerleriňizi berkidiň!

Tehniki jikme-jiklikler: Asman tansynyň matematikasy we geografiýasy

Ol gijäni, gündizi, Güni we Aýy
hem ýaradandyr. Olaryň her haýsy bir pelekde (öz okunyň daşynda) ýüzýärler (aýlanýarlar). (Kurany Kerim, Enbiýa süresi 33-nji aýat)

Guşaklaryňyzy berkidiň!  Indi diňe bir bu asman hadysalarynyň gözelligine däl, eýsem olaryň işleýşine-de düşüneris. Eger-de Matematika bu älemiň dili bolsa, bu tapgyrda Kurany Kerimde ýazylyşy ýaly Güniň we Aýyň pelekde ýüzýändigini göreris.

Gün Analemasy we matematika
Ýeriň egilen oky we elliptik orbitasy sebäpli Günüň hereketi sinus we kosinus funksiýalaryny ulanyp matematiki taýdan aňladylyp bilner.  Bu funksiýalar Günüň beýiklik burçuny we azimut burçuny kesgitlemäge mümkinçilik berýär.

Aýyň Analemasy we matematika
Aý üçin ýagdaý has çylşyrymly.  Aýyň hereketi presessiýa we nutasiýa ýaly hadysalar bilen hasam çylşyrymlaşýar.  Şeýle-de bolsa, bu hereketi aýlaw we agyrlyk güýjini ulanyp, matematiki modeller bilen düşündirip bolar.

Geografiýanyň roly
Ýatdan çykarmaly däl ýene bir zat bar; Hereketler diňe bir asman jisimleri üçin däl, eýsem Ýer ýüzüniň dürli künjeklerinde ýaşaýan adamlar üçinem tapawutlanýar. Ýagny, şol bir asman hadysasy polýuslarda, ekwatorda ýa-da dürli geografik giňliklerde we uzaklyklarda tapawutlanyp biler.

Şeýlelikde, matematika we geografiýa bu asman hadysalaryna düşünmäge kömek edýär.  Bu jikme-jiklikleriň hemmesi Kurany Kerimiň aýdyşy ýaly tertipde we sazlaşykda bolup geçýär.

Şeýlelik bilen, asman tansy diňe bir ajaýyplyk bolman, eýsem çylşyrymly we takykdygyny hem gördük.  Alym, syýahatçy ýa-da dindar bolsaňyzam, bu asman hadysalarynyň her birimize täsir edýändigini ýatdan çykarmaly däldiris.

Gözegçilikleriň amaly goşundylary: Asmandan gelen ylham

Ol (Alla) Güni yşyk saçyjy, Aýy bolsa aýdyňlyk edip goýdy. Ýyllaryň sanyny we hasabyny bilmegiňiz üçin oňa (Aýa) menziller goýdy. Alla bulary (boş ýere däl-de), hak (we hikmet) bilen ýaratdy. Ol bilýän kowum üçin aýatlary (şeýle ýagdaýda) aýdyň beýan edýär. (Kurany Kerim, Ýunus süresi 5-nji aýat)

Indi iň tolgundyryjy tapgyra geldik!  Bu asman tansy diňe bir gözleri özüne çekmän, eýsem durmuşymyzy, hatda diri galmagymyzy dowam etdirmegiň dürli amaly usullaryny hem hödürleýär. Kurany Kerimiň belleýşi ýaly, bu asman hadysalary wagt we hasaplamalara düşünmäge kömek edýär.

Nawigasiýa
Gadymky deňizçiler günüň we aýyň hereketini ulanyp, ummanlardan geçdiler. Eger ynansaňyz bu asman jisimleri bolmazdan, Kristofer Kolumb Amerika barmazdy, Magellan bolsa dünýäni gezip bilmezdi.

Oba hojalygy
Aýyň we Günüň aýlawlary daýhanlar üçin hem möhümdir.  Ekiş wagtyny kesgitlemek ýaly, hasyl almak üçin iň amatly döwri saýlamak ýaly.

Senenamalar we Wagt hasaplamalary
Musulman alymlary Hijri senenamasyny döredenlerinde aýyň hereketini göz öňünde tutdular. Gün senenamasy medeniýetleriň köpüsi tarapyndan ýyllary, aýlary we günleri hasaplamak üçin ulanylýar.

Ruhy we medeni täsirler
Remezan aýy ýaly yslam däplerinde Aý we Gün möhüm rol oýnaýar.  Asman hadysalaryna düşünmek ybadatyň has aňly başly ýerine ýetirilmegine kömek edýär.

Bu tejribä girizilen asman bilimleriniň kömegi bilen diňe bir ylym we tehnologiýa däl, eýsem ruhy we medeni taýdan hem baýlaşdyrylýar. Kurany Kerimiň ýatladyşy ýaly, bu asman hadysalarynyň hemmesi has uly tertip we sazlaşygyň bölekleridir.

Netije:

Ol (biri-biri bilen) sazlaşykly ýedi gat asmany ýaradandyr. Sen Rahmanyň (Allanyň) ýaradan (zatlarynda) hiç hili çaprazlyk (näsazlyk) görmersiň. Gözüňi aýlap seret, heý (asmanda bir näsazlyk), kemçilik görýärmiň? (Kurany Kerim, Mülk süresi 3-nji aýat

Ine, bu tolgundyryjy asman syýahatynyň ahyryna hem ýetip geldik.  Günüň we Aýyň haýran galdyryjy asman tansynyň kömegi bilen diňe bir ylym bilen matematikanyň däl, eýsem medeniýetiň, taryhyň we ruhyýetimiziň hem biri-birine baglydygyny gördük. Kurany Kerimiň belleýşi ýaly, bu asman hadysalary has uly tertip, has çuňňur many aňladýar.

Gündelik durmuşymyza täsirler
Diňe hünärmenler ýa-da alymlar däl, bu asman bilimlerini herbirimiz gündelik durmuşymyzda ulanyp bileris.  Kompas döretmek, ekerançylyk ýa-da ybadatymyza has gowy düşünmek;  günüň we aýyň hereketleri durmuşymyzyň ähli ugurlarynda bize ýol görkezýär.

Tükeniksiz açyşlar
Bu makala bilen biz sadaja aýzbergiň ujuna bakdyk. Günüň we Aýyň bu asman tansy diňe bir synlap boljak hadysa däl, eýsem-de täze birzatlar açmak üçin başga-da köp syr saklaýar.  Şonuň üçin gözümizi asmana öwrüp, bu tansyň baky seslerini diňlemäge dowam etmeli.

Ýadyňyzdan çykarmaň, bu syýahatda hiç haçan ýeke dälsiňiz.  Astronom, daýhan ýa-da dindar bolsaňyzam, bu asman tansynyň her birimiz üçin habary, ylhamy bar.

Bu asman başdan geçirmesini tamamlamak bilen, sizi täze açyşlar we başdan geçirmeler üçin asmana seretmäge çagyrýaryn.  Belki, indiki açyşyňyz bu üýtgeşik tansyň täze tapgyryny ýa-da syryny açar.

Pursatdan peýdalanyp ähliňize ilki bilen jan saglygyny we täze açyşlaryňyzda üstünlik arzuw edýärin!

Çeşmeler:

1. Meeus, Jean. "Astronomical Algorithms." Willmann-Bell Inc., 1998.
2. Duffett-Smith, Peter. "Practical Astronomy with your Calculator." Cambridge University Press, 1988.
3. Plait, Phil. "Bad Astronomy." Wiley, 2002.
4. Kurany Kerim. Türkmençe terjime
5. Espenak, Fred. "Five Millennium Canon of Solar Eclipses." NASA, 2011.
6. Montenbruck, Oliver and Pfleger, Thomas. "Astronomy on the Personal Computer." Springer, 2000.
7. Goldstine, Hermann. "New and Full Moons: 1001 B.C. to A.D. 1651." American Philosophical Society, 1973.
8. El-Raey, M., Frihy, O., Dewidar Kh, and Nasr SM. "Potential impacts of accelerated sea-level rise on Alexandria Governorate, Egypt." Environmental Monitoring and Assessment, 2008.
9. Ruggles, Clive. "Ancient Astronomy: An Encyclopedia of Cosmologies and Myth." ABC-CLIO, 2005.
10. Islamic Astronomy: "From Medieval to Renaissance - A Brief Overview." Journal of Islamic Studies, 2006.