Dünýä aýlanmagyny bes etse näme bolardy?

Dünýä haýsydyr bir sebäp bilen aýlanmagyny bes etse? ... bolmazdy, bolmazdygyny bilýäris, ýöne birden bolsady? Asla gowy bolmazdy. 

 Dünýämiz ekwatordan ölçelende sagatda takmynan 1600 km tizlikde aýlanýar we ekwatordan ölçelende dünýäniň aýlawy 40,000,000 metrden geçýär, ýagny ýer ýüzünde sekuntda 400 metr tizlik bar, Bu tizlik ekwatordan polýuslara geçip barýarka peselýär, beýleki tarapdan polýuslarda nola ýetýär. Onda näme üçin bu aýlanyşygy duýmaýarys, sebäbi biz we töweregimizdäki hemme zat bir wagtyň özünde hereket edýäris? Bu tema, ýeriň öz okunyň daşyndan aýlanmagynyň togtadylýandygyny, Günüň orbitasynda aýlanmagynyň dowam edýändigini, ýagny sagatda 1600 km töweregi tizlige laýyk gelýän tizligi kabul edeliň we bu tizlik birden ýitýär, munuň nämäni aňladýandygyny çaklap bileris. Sagatda 100 km tizlik bilen diwara uranyňyzda, howpsuzlyk kemeri ýaly sizi saklajak zat ýok. Sizem ulagyň penjiresine we elbetde şol tizlik bilen diwara zyňylýarsyňyz. Bu dünýä üçin hem meňzeş, özüňizi deňiziň kenarynda bir adam diýip göz öňüne getiriň. Näme bolar, bir sekunt mundan öň dynç alyp otyrkaňyz, bir sekunt soň sagatda 1600 km tizlik bilen gündogara zyňylyp başladyňyz. Daş-töweregiňizdäki ähli zatlar, kenardaky çägeler zontikler we ýer gabygyna berk berkidilmedik zatlar, haýwanlar, maşynlar, hemme zat, biz gaty tizlikde gündogara zyňylarys, elbetde, bu skid baky dowam etmez, çaknyşyklar, howa garşylygy we ş.m. sebäpli birneme wagt geçenden soň ýykylar. Yene-de yeriň agyrlyk güýjüniň täsiri astynda, demirgazykda ýa-da günorta polýusda bolsaňyz, şol bada ýeriň durandygyny duýmazdyňyz, sebäbi aylanma tizligi bu ýerlerde nol. Howada ajaýyp tizlikde uçýandygyňy gördüň, diri galma ähtimallygy gaty pes bolsa-da, gudrat bilen halas bolduň. Elbetde, bu ýaşaýyş diýilse, dünýä saklandy we senem durduň, ýöne henizem durmaýan zatlar bar, atmosferada 100, 200, 300 km tizlik bilen öwüsýän şemaldaky betbagtçylyklary bilýänsiň? Global tupan hakda gürleşýäs. Yer ýüzünde şu wagta çenli hasaba alnan iň ýokary ýel tizligi sagatda 400 km töweregi, şonuň üçin bu global tupana adam tarapyndan döredilen hiç zat çydap bilmez, ýöne bu biziň meselelerimiziň iň ýönekeý bölegi bolar. Düzedilmedik hemme zadyň hereket etjekdigini aýdanymyz üçin, ummanlaryň we dünýä gabygymyzyň hem üýtgemeýändigini ýadymyzdan çykarmaly däldiris. Ilki bilen, bu duýdansyz duralgada deňizler we ummanlar belli bir tizlik bilen gündogara tarap hereket ederler; ullakan tolkunlary we tsunamileri döredip, öňündäki hemme zady ýuwudar. Bu, elbetde, kontinentleriň we ummanlaryň düýbünden başga bir görnüşe eýe bolmagyna sebäp bolar. Häzirki wagtda materik hökmünde bilýän köp ýerlerimiz suwuň aşagynda galar, täze yklymlar hem peýda bolar. Esasanam häzirki wagtda aýlanmanyň netijesinde merkezden gaçyryş güýji ýüze çykar. Yeriň ekwatoryna tarap, ekwatoryň töweregindäki suwlarda polýuslara garanyňda has ýokarydyr. Aýlanma ýok edilende bu güýç hem ýok bolar, şonuň üçin suw polýuslara tarap ýokary göterilende ekwatorda täze yklymlary görüp başlarys. Elbetde, hakyky mesele magmanyň üstünde başga bir ýerde hereket edýän materiklerdir. Bilýäňizmi, bu kontinental hereketler ýer titremelerine, wulkan hereketlerine we dag emele gelmegine sebäp bolýar, ýöne bu gaty haýal bolýanlygy sebäpli, uly kontinental hereketler sebäpli ullakan ýer titremeleri, weýrançylyklary we duýdansyz daglary görüp bileris. Bu süýşmeleriň hemmesi, bu kontinental hereketler, elbetde belli bir wagt köşeşer we hakyky waka mundan soň başlar, tupanlaryň togtadylmagyna şaýat bolarys, emma howanyň täze döwrüne gireris. Diňe gije-gündiz, möwsümleýin sikller we ş.m. Yer Günüň orbitasynda aýlanmagyny dowam etdirýändigi sebäpli, elbetde, gije-gündiz aýlaw bolar. Şeýle-de bolsa, siz muny şeýle pikir edip bilersiňiz: bir gün bir ýyl bolar, 6 aýlyk gije we 6 aýlyk aýlaw şeklinde bolardy. Bu hadysa ýakyn wagtda bolarmy? Meň pikirimçe bolmaz. Siz nähili pikir edýäňiz?