ARAK – TARYHDAN GELÝÄN ÝOWUZ DUŞMAN: SAGLYGA, MAŞGALADA, JEMGYÝETE WE HUKUGA EDÝÄN ZYÝANY

 Adamzat taryhynda käbir zatlar bar – olar başda peýdaly diýip hasaplanyp başlansa-da, soňundan onuň hakykatda parahatçylygyň, saglygyň, maşgalanyň we jemgyýetiň duşmanydygy ýüze çykýar. Şol zatlaryň biri-de arakdyr. Bu makalada aragyň ilkinji döreýşi, onuň dünýä ýaýraýşy, häzirki döwrüň statistiki görkezijileri, jemgyýete ýetirýän ruhy, fiziki we jenaýat taýdan ýaramaz täsirleri, şeýle-de onuň bilen göreşmekde hukuk ulgamynyň orny giňişleýin seljerilýär.

Arak ilkinji nädip döredi?

Aragyň, ýagny ýokary konsentrasiýaly spirtiň döreýşi miladydan öňki döwürlere baryp ýetýär.

Ilki bilen şerap, piwo, meý ýaly ýeňil alkogolly içgiler fermentasiýa arkaly öndürilip başlandy.

Emma distillasiýa – ýagny alkogoly suwdan we beýleki maddalardan aýyrmak usuly 8-nji asyrda arap alymy Jabir ibn Hayýan tarapyndan döredilýär. Bu usul arkaly adamzat ilkinji gezek güýçli aragy, ýagny spirti alýar.

"Al-kuhl" diýlip atlandyrylan bu serişdeden soňra "alcohol" sözi döredi.

12–13-nji asyrlarda distillasiýa usuly bilen arak Hristian monastyrlarynda medisina üçin ulanylýar.

14–15-nji asyrlarda halk arasynda ýaýrap başlap, ykdysady maksat bilen öndürilýär.

17–18-nji asyrlarda döwletler tarapyndan resmi taýdan önümçilige girizilýär.

19–20-nji asyrlarda dünýäniň islendik künjegine ýaýrap, jemgyýetçilik çäreleriniň bir bölegi hökmünde "kanunlaşdyrylýar".

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň (WHO) maglumatlaryna görä: Her ýyl 3 milliondan gowrak adam arak bilen baglanyşykly sebäplerden ölýär. Bu ölümleriň aglaba bölegi ýürek-damar kesellerinden, bagyr çişinden, serhoş ýagdaýda ýol heläkçiliginden we öz janyna kast etmekden bolýar.

Arak dünýäde 15–49 ýaş aralygyndaky adamlaryň ölümine sebäp bolýan iň uly faktorlaryň biri hökmünde tanalýar.

Serhoş ýagdaýdaky jenaýatlar boýunça dünýä statistikasyna görä: Aýal zorluklarynyň 50%-den gowragy serhoş ýagdaýda ýüze çykýar. Adam öldürmeleriň 30–40%-i arak ýa-da başga alkogolly içginiň täsiri astynda amala aşyrylýar. Ýol-ulag hadysalarynyň 25–35%-i serhoş sürüjiler bilen baglanyşykly bolýar. Aýralyk we maşgala zorlugynyň 60%-den gowragy alkogol bilen bagly.

Arak içýän ene-atalaryň çagalarynda ruhy zeperlenme, depressiýa, özüni pes görmek ýaly ýagdaýlar ýüze çykýar. Köp halatda çagalar kämillik ýaşyna ýetmezden öň maşgala çökýär. Aýallar arak içýän ärleriniň elinde fiziki we psihiki zorluga sezewar bolýar.

Näme üçin döwletler aragy gadagan etmeýärler?

Arakdan alnan salgyt girdejisi köp ýurtlaryň býujetine uly goşant bolýar.

"Şahsy erk-islege hormat goýmak" diýen prinsip sebäpli adamlar öz islegine görä arak satyn alýarlar.

Käbir ýurtlarda arak içmek däp-dessur hökmünde giňden ýaýran.

Emma bu gerekmi? Pul üçin, däp üçin, bir milletiň ýaş nesliniň zäherlenmegine ýol bermelimi?

Gadaganlyk – çözgütmi?

1920–1933-nji ýyllarda ABŞ-da "Prohibisiýa" döwri arak gadagan edildi. Netijede gara bazar, gizlin söwda, jenaýatçy toparlar döredi.

Şeýle ýagdaýlar arak bilen göreşiň diňe gadaganlyk bilen däl, maglumat, medeniýet we kanunlaýyn gözegçilik bilen bolmalydygyny görkezýär.

Biziň döwrümiz – diňe kanun bilen däl, ýürek bilen göreşmäge çagyrýan döwür. Arak diňe bir adam saglygyna däl, eýsem: Ýaşlaryň geljegine, Maşgala mukaddesligine, Ruhy arassalyga, Milletiň abadanlygyna garşy iş alyp barýan zäherdir.

Kimdir bir adam bu makalany okaýarka öz geçmişini, ýa-da bir ýakynynyň yza dönmezek ýolu bilen giden pursatlaryny ýatlap gözüne ýaş aýlasa – şol adamda ynsanlyk diridir. Şol adamda ýaşaýyş duýgusy entek ölenok. Şol ýürek bilen göreşmek bolar. Şol ýürek bilen ýaş nesli gorap bolar.

Arak – bu diňe içgi däl. Bu jemgyýetimiziň ýüzüni bozýan, adamlygyň köküne zeper ýetirýän bir gury ganly, sessiz duşmandyr. Taryh bilen özüni aklamaga çalyşsa-da, häzirki döwürde hiç bir adalatly sebäbi ýokdur. Hukuk, bilim, jemgyýet we şahsyýet – hemmesi birleşip bu zäherli ýol bilen göreşmeli. Sebäbi bir millet diňe sagdyn adamlar bilen gurulýar. Arakly däl – arzuwly, bilimli, ruhy arassa ýaşlar bilen.